Meer dan een miljoen Nederlanders kampen volgens cijfers van het CBS (2020) met burn-out verschijnselen. Misschien ben jij een van hen? Vraag jij je wellicht af of je een burn-out hebt? In dit artikel deel ik mijn persoonlijke ervaring met burn-out. Wellicht helpt dit jou bij het voorkomen, herkennen of herstellen van een burn-out. Ook vertel ik kort wat burn-out eigenlijk is en waarom we de opbouw van spanning vaak niet opmerken. Vraag jij je af of je een burn-out hebt? Het feit dat je antwoord op deze vraag zoekt, is wat mij betreft een teken dat het niet goed gaat/dat er iets niet goed gaat.

Als je denkt dat je een burn-out hebt of ertegenaan zit, zou je voordat je verder leest eerst het volgende kunnen doen. Schrijf eens voor jezelf op waarom je dit denkt. Welke signalen zijn er? Wat maakt dat jij jezelf afvraagt of je een burn-out hebt? Heb je het gevoel dat je altijd onder druk staat om te presteren? Voel jij je de laatste tijd vaak moe of uitgeput? Ben je snel overprikkeld?

Een overbelast stresssysteem

Een burn-out kan ontstaan als je te lang hebt blootgestaan aan chronische stress. Als je te lang onder hoge druk staat, ga je slechter presenteren en neem je minder goede beslissingen. Het eindstation van continue te veel stress hebben is een burn-out. Bij een burn-out is het stresssysteem zo overbelast dat je niet meer normaal kunt functioneren. Je bent letterlijk opgebrand. Je hebt jezelf waarschijnlijk te lange tijd overvraagd. Als je te lang last hebt van stress en je lijf zich niet kan herstellen, kun je in een burn-out belanden. Je ‘reserves’ zijn dan op en je bent mentaal en lichamelijk uitgeput. Een burn-out heb je niet van de een op de andere dag. Een burn-out ontstaat geleidelijk en vaak gaan er maanden en soms zelfs jaren stress aan vooraf. Herstellen van een burn-out is vervelend genoeg ook niet zomaar gedaan. Even rust nemen is niet voldoende. Je hormoonhuishouding kan namelijk flink van slag zijn door chronische stress.

Psycholoog Nienke Wijnants, schrijft in Psychologie magazine het volgende: “Het is een bekend gegeven dat we in periode van zware fysieke en emotionele overbelasting ‘onverwoestbaar’ lijken, maar ‘instorten’ zodra de rust terugkeert. Je bent aan het overleven geweest en functioneerde langere tijd onder invloed van stresshormonen. Je lichaam kan door langdurig verhoogde dosis stresshormoon overdreven waakzaam zijn geworden. Waarschijnlijk staat je stresshormoonhuishouding nog altijd op scherp. Uit onderzoek is gebleken dat het tot wel anderhalf jaar kan duren voordat die weer genormaliseerd is.“

Stress is een sluipmoordenaar 

Altijd op scherp staan betekent ook altijd spanning in je lijf. Een spanningsmeter die altijd op minimaal lichtoranje staat is niet gezond. Te veel stress kan een sluipmoordenaar zijn. De opbouw ervan gaat namelijk beetje, bij beetje. Het spanningsniveau bouwt zich vaak onbewust op. Niet zo gek dus dat het vaak voorkomt dat mensen niet door hebben dat hun spanningsniveau toeneemt. Je kunt het vergelijken met elke dag 100 gram extra met je mee tillen. Je hebt het niet zo door dat je steeds wat extra meezeult. Na een tijdje voelt het extra gewicht misschien zelfs als ‘gewoon’, terwijl het eigenlijk te zwaar is om mee te tillen.

Waarom we opbouw van spanning vaak niet opmerken

Jannie Ligthart vergelijkt in haar boek ‘ontdek je gebruiksaanwijzing’ de opbouw van spanning met de fabel van filosoof Olivier Clerc: een kikker leeft normaal in koud water. Als je een kikker in een pan met warm water stopt, springt hij er direct uit. “pff heet!”. Echter is het verhaal dat als je de kikker in een pan koud water zet en deze langzaam opwarmt, de kikker blijft zitten. Tot dood aan toe.

Stel je nu een pan voor met koud water waarin een kikker kalmpjes rondzwemt. Het vuur onder de pan zorgt ervoor dat het water langzaam opwarmt. De temperatuur stijgt. De kikker vindt het eigenlijk te warm worden, maar hij maakt zich nog niet ongerust. Na een tijdje is het water echt té warm en vindt de kikker het niet meer prettig. Maar inmiddels heeft de kikker geen kracht meer om zich te verzetten en ondergaat de hitte en doet niets. De temperatuur blijft langzaam stijgen, tot de kikker uiteindelijk kookt en sterft. En dit zonder een poging te hebben gedaan om uit de hete pot te ontsnappen. Je kunt ons mensen vergelijken met de fabel van de kikker: als de spanning langzaam stijgt, merken we dat niet op en gaan we gewoon door zoals we deden. Net als dat de kikker de door de langzame verandering van temperatuursverandering, in de pan blijft.

Mijn persoonlijke ervaring

Ik herken mezelf in het verhaal van de kikker. Op alle vlakken vroeg ik steeds meer van mezelf. Nog meer werken, nog meer trainen, nog meer verantwoordelijkheid, nog meer projecten. En daar ging ik: van een full-time baan, vier per week sporten, grote ambities en altijd bezig, naar zo goed als niets meer kunnen. Waar eerst een rondje hardlopen van 8KM, op de fiets naar werk en een lesje CrossFit peanuts was (leek). Was nu een rondje fietsen al vermoeiend. Mijn eerste reactie? Ik neem even wat weken rust en dan gaat het wel beter. De signalen? (Elke dag hoofdpijn, slecht slapen en nauwelijks meer kunnen nadenken), die had ik veel te lang genegeerd. Ik racete gewoon door in de 6e versnelling. Hup doorbikkelen en niet zeuren. Want ja, zo was ik. Toch? Tot het echt niet meer ging en ik met een klap tot stilstand werd gebracht. Een dikke vette burn-out.

Denk jij: heb ik een burn-out? 

Achteraf vroeg ik al maanden (jaren?) veel te veel van mezelf en was ik totaal van mezelf verwijderd geraakt. Maar net zoals de kikker in de pan: ik had op een gegeven moment geen kracht meer om eruit te komen. Mijn focus lag op dingen die eigenlijk totaal niet belangrijk waren, maar dat destijds wel leken. En tijd en aandacht voor datgene wat er werkelijk toe deed, had ik nauwelijks. Inmiddels weet ik dat mensen die in een burn-out belanden vaak doorslaan in een aantal eigenschappen die eigenlijk heel positief zijn. Namelijk: het zijn vaak doorzetters, aanpakkers en harde werkers. Tegelijkertijd leggen ze de lat vaak extreem hoog en neigen naar perfectionisme. Waardoor ze het zichzelf (onnodig) lastig kunnen maken. Herkenbaar?

Heel cliché is dat ik wel veel van heb geleerd van in een burn-out belanden. Maar leuk en makkelijk was het zeker niet. Denk jij bij jezelf ‘heb ik een burn-out?’ Dan is dat wat mij betreft sowieso een signaal dat er iets niet goed gaat. Of je daadwerkelijk tegen een burn-out aan zit? Bekijk onderstaande signalen van chronische stress eens en ga na welke op jou van toepassing zijn.

Signalen & symptomen van stress en burn-out

De signalen van een teveel stress, overspannenheid of een burn-out zijn niet bij iedereen exact hetzelfde. Echter is er wel een rode draad wat betreft symptomen en signalen waar mensen die een burn-out hebben/in een burn-out raken tegenaan lopen. Het is goed om signalen en symptomen van stress bij jezelf te herkennen. Hieronder vind je een lijst met symptomen die vaak voorkomen:

• Je hebt last van piekeren of kunt misschien zelfs niet stoppen met piekeren
• Je voelt je uitgeput. je bent snel vermoeid of hebt het gevoel dat je weinig energie hebt
• Moeite met slapen: slecht in slaap komen of vaak wakker liggen (ondanks dat je jezelf uitput voelt)
• Gevoel rusteloosheid
• Het gevoel van slecht beslissingen kunnen nemen
• Spanning in je lijf
• Lichamelijke klachten zoals hoofdpijn
• Hoge ademhaling of een continue opgejaagd gevoel
• Moeite met concentreren en snel overprikkeld zijn

Wellicht dat er bij jou signalen zijn die kunnen wijzen op stress. Hoofdpijn, slecht slapen, vermoeidheid. Echter zijn we geneigd om deze te negeren. “Hoezo, ik heb helemaal geen stress?”. “Erkennen van stress is toch zwak”? Of we merken signalen wel op, maar kiezen er voor om er niets mee te doen. Om te voorkomen dat je doorgaat, terwijl je lijf eigenlijk signalen afgeeft, helpt het om inzicht te krijgen in deze signalen. Stress herkennen kan op drie vlakken, namelijk: lichamelijk, emotioneel en gedrag. Stress in je lichaam uit zich misschien door hoofdpijn, druk op je borst of vermoeidheid. Emotioneel merk je misschien dat je sneller boosheid voelt, veel onrust in je hoofd ervaart of je onzeker voelt. Of je gedraagt je door stress anders. Bijvoorbeeld als een kip zonder kop, je cijfert jezelf weg of je hebt de neiging om juist te gaan over-presteren en maar door-door-door te blijven gaan terwijl je eigenlijk geen puf meer hebt.

Hoe weet ik of ik een burn-out heb & wat kan ik doen?

Als je jezelf herkent in bovenstaande symptomen of voorbeelden, kunnen dit signalen van je lichaam zijn dat je te veel stress ervaart. Als je doorgaat met wat je doet, is de kans groot dat het de verkeerde kant op gaat. Heb je het gevoel dat je (misschien) een burn-out hebt of ertegen aan zit? Ga dan zeker eens met je huisarts praten. Deze kan je wellicht doorsturen naar een psycholoog of zorgen dat je de hulp krijgt die je nodig hebt. Of praat erover met vrienden, familie of een collega. Je kunt ook een kijkje nemen op de website van ohmymood.

Vervelend genoeg is er geen kant-en-klaar plan voor herstellen van een burn-out. Het is een zoektocht naar wat voor jou werkt. Herken je beginnende signalen of symptomen van te veel stress? Doe een stapje terug, plan ruimte voor jezelf in en wees open naar anderen. Geef jezelf de tijd. Als je echt uitgeblust bent sta je er niet met een paar weken rust weer. Dit wil je waarschijnlijk niet horen, maar je zult met jezelf aan de slag moeten. Maar het allerbelangrijkste: rust nemen. Wil je meer tips burn-out en stress? Bekijk het artikel over mijn persoonlijk lessen over burn-out.