“Egotripper, grote ego’s, dat is goed voor je ego”. Je hoort het nogal eens voorbij komen: ego. Maar wat is het ego eigenlijk? En wat is de impact ervan op ons denken en leven? Vanuit mijn eigen nieuwsgierigheid en ervaringen wilde ik meer leren over het ego. Afgelopen jaren leerde ik mijn eigen ego en gedachtepatronen steeds beter kennen en leerde ik om er van een afstand naar te kijken. Al lukt dat lang niet altijd! Er is al veel geschreven over het ego en over de vraag of het ego iets goeds is of juist iets slechts. Ik zet een aantal van mijn eigen inzichten voor je op een rij en sluit af met een oefening!

Het ego: ons maatschappelijk masker

We laten ons zelfbeeld vaak beïnvloeden door elementen buiten onszelf. Omstandigheden, situaties, mensen en dingen. We streven continu naar goedkeuring van de ander en naar controle. Deepak Chopra omschrijft het ego als het maatschappelijk masker en de rol die je speelt. Volgens Chopra vaart dit maatschappelijke masker op goedkeuring en controle. We streven daardoor continu naar de goedkeuring van anderen.

Jan Geurtz omschrijft het ego als de mentale constructie die erop gebouwd is liefde en erkenning van andere mensen te krijgen, met als doel daar een gevoel van eigenwaarde aan te ontlenen. Het ego oordeelt. Wie je werkelijk bent, zou je egoloos kunnen noemen. Het ego hangt vaak samen met bepaalde titels die je hebt. Bijvoorbeeld in je werk.

Het ego is dus eigenlijk een denkbeeldige ik. Een ‘onecht ik’, ontstaan door het beeld dat we onszelf in de loop van ons leven hebben voorgehouden over wie wij denken te moeten zijn. Als we opgroeien, vormen we op basis van persoonlijke en culturele conditionering een bepaald beeld van onszelf. Dit denkbeeldige ik, kun je ook omschrijven als het ego.

Wanneer zorgt het ego voor problemen? 

Het probleem is volgens Geurtz de identificatie met het ego en het feit dat we vaak niet doorhebben dat wie wij denken te zijn, niet is wie je daadwerkelijk bent. We voelen ons versmolten met een aangeleerd zelfbeeld, het ego. Hij gaat zelfs zo ver dat hij zegt dat we soms verslaafd zijn aan het gecreëerde zelfbeeld. We worden ons ego en verliezen ons ware zelf uit het oog.

Elke dag opnieuw reageren we onbewust op wat anderen van ons verwachten. Of het nu positief of negatief is. We handelen zoals onze omgeving het voorschrijft. En die blik van de ander kan zorgen dat we van onszelf verwijderd raken. Dit proces waarbij de overtuigingen en verwachtingen van de ene persoon ten aanzien van de andere diens gedrag dermate beïnvloeden dat laatstgenoemde geneigd is die te bevestigen, wordt ook wel het Pygmalian-effect of Rosenthal-effect genoemd. Wanneer we voorzien dat iets op een bepaalde manier zal gebeuren, bewegen we ons naar dat zelfopgelegde perspectief toe.

Het Pygmalian-effect

R. Rosenthal nam in 1966 intelligentietesten af van leerlingen, maar vervalste de uitkomsten willekeurig. Vervolgens gaf hij de resultaten aan de docent. Wat bleek? De leerlingen die volgens de vervalste tests het label ‘intelligent’, hadden gekregen, behaalde betere resultaten op school dan degenen die als ‘minder intelligent’ uit de (vervalste) test kwamen. Hieruit blijkt dat de onbewuste houding van de docent, bepaalde leerlingen meer bevoordeelde en zo impliciet stuurde op de prestaties van leerlingen. Lage verwachtingen leiden in dit voorbeeld dus ook tot slechtere prestaties. Dit laat zien dat verwachtingen, in dit geval van de leraren, essentieel zijn voor de prestatie. De verwachting die de docent heeft, beïnvloedt de resultaten van de leerlingen. Dat komt doordat leerlingen zich gedragen naar de verwachting die de docent van hem of haar heeft. En zo gaat het ook in ons dagelijks leven. We gedragen ons naar de verwachtingen van anderen.

Innerlijke drilsergeant

Zo kwam ik er bijvoorbeeld achter dat er diep van binnen regelmatig een schreeuwende drilsergeant in mij schuilgaat. Die niet snel tevreden is en soms een negatieve brei van oordelen en negativiteit over me uitbraakt. Toen ik me daar bewust van werd, kon ik het van een afstandje bekijken. Mij er niet teveel door laten meeslepen. Maar dit gaat niet van de een op de andere dag en het lukt ook niet altijd. Het is nog regelmatig hard werken om met mijn eigen ego om te gaan. Mijn ego komt af en toe nog met de zweep aan en dan probeer ik hem maar even uit te laten razen en het niet te serieus te nemen.

Verslaafd aan denken

We identificeren ons met ons verstand, waardoor denken soms dwangmatig wordt. Het lijkt alsof we niet kunnen ophouden met denken en hiermee kunnen we onszelf enorm kwellen. We piekeren erop los. Het feit dat we continu een onophoudelijk lawaai in ons hoofd hebben, zorgt er in het dagelijks leven voor dat we het onszelf onnodig moeilijk maken. We lijden door gedachten als “Ik kan het niet”, “Dit gaat me toch nooit lukken”, “Het komt nu echt niet meer goed”. En ga zo maar door.

Het gekke is dat veel mensen niet doorhebben dat deze muppetshow zich continu afspeelt in hun hoofd. Ze zijn eraan gewend geraakt. Eckhart Tolle omschrijft dit ook wel als de dwangmatige denker. Vrijwel iedereen is er een. We leven zo in ons hoofd en hebben daar een aaneenschakeling van ingewikkelde problemen, interne conflicten, meningen en oordelen. Tolle stelt zelfs dat denken is een ziekte geworden en dat we er eraan verslaafd zijn geraakt. 

Identificatie met het verstand

Het verstand is een uitstekend instrument, mits het goed wordt gebruikt. De valkuil is echter dat, als je het verkeerd gebruikt je verstand jou gaat gebruiken. Je belandt in de situatie waarin jij je verstand bent, je gaat je identificeren met het verstand. Terwijl gedachtes niet zijn wie je bent: het zijn slechts wolken die voorbij waaien. Onbewust identificeren we ons met het verstand. De kunst is om de gedachten vanaf een afstandje waar te nemen en je er niet in mee te laten slepen. Maar hoe doe je dat?

Stilstaan is vooruitgaan

Als we even stilstaan realiseren we ons soms dat er iets niet klopt of iets mist. Is de manier waarop je de afgelopen maanden of jaren heb geleefd wel de manier waar je echt gelukkig van wordt? Heb je de dingen gedaan waar je echt geluk uit haalt? Geeft die baan je positieve energie? Geef je genoeg aandacht aan degenen die belangrijk voor je zijn? Wil jij nog “druk-druk-druk” zijn? Ben jij echt degene van ‘getting shit done’, overwerken, doordrukken en de “niet-zeiken-mentaliteit”? Of is dit jouw ego en wil jouw ware ik eigenlijk iets anders? Door bewust stil te staan kun je hier meer inzicht in krijgen. Onderstaande oefening helpt je op weg.

Oefenen met stilte & stilstaan

Oefenen met stilte vinden we vaak lastig. Het betekent dat we een bepaalde tijd niets doen en alleen zijn met onszelf en zwijgen. Als je nooit stilstaat of bewust stil bent kan dit onrust geven in je hoofd. Je interne dialogen die continu door blijven gaan: die muppets die aldoor commentaar lijken te geven op alles wat je doet. Als je gaat oefenen met bewust stil zijn zul je wellicht merken dat het eerst lijkt of de onrust alleen maar toeneemt. Het voelt onrustig en je hebt sterk de neiging om te stoppen of de behoefte om te praten. Maar blijf volhouden! Uiteindelijk zul je in kleine stapjes meer ruimte en rust in je hoofd ervaren.

Probeer elke dag 3 minuten een moment van stil zijn in je dag in te bouwen en doe dit één week lang. Het makkelijkst is om het altijd op hetzelfde moment te doen. Bijvoorbeeld als je net wakker bent of voordat je gaat eten. Zet eventueel een alarm zodat je zelf de tijd niet in de gaten hoeft te houden. Je kunt gaan zitten op een stoel, liggen op de bank of in bed. Of gewoon uit het raam staan staren. Alles is goed. Is de week voorbij? Schrijf vervolgens een korte reflectie over hoe je de oefening hebt ervaren. Ook dit kun je doen door jezelf vijf minuten te geven en alles op te schrijven wat in je opkomt.

Gaat deze oefening je makkelijk af? Dan kun je eventueel stapje voor stapje steeds één minuut toevoegen. En als het bevalt, kun je uiteraard gewoon doorgaan na de eerste week!

Meer oefenen of meer lezen?

Wil je meer oefeningen? Wellicht is een piekerkwartier ook iets voor jou. Bekijk het artikel over stoppen met piekeren. Of ben je na het lezen van dit artikel benieuwd hoe je die muppetshow in je hoofd de mond kan snoeren en hoe je wat meer rust in je hoofd kan ervaren? Check mijn artikelen over innerlijke rust.

Wat is het ego dus?

Is het ego nou je ware zelf of het denkbeeldige ik? Mijn visie op het ego is dat het ego voornamelijk een gecreëerd zelfbeeld is dat is ontstaan door het verstand, omgeving of prikkels en verwachtingen van buitenaf. Doordat we tegenwoordig zoveel denken, soms zelfs dwangmatig, identificeren we ons wellicht te veel met dit aangeleerde zelfbeeld. Of gedragen we ons (onbewust) te veel naar verwachtingen van anderen. Ik denk dus niet dat het onze ware aard is, maar wellicht ligt er wel iets van onszelf in verborgen. Het kan ons zeker ook goede dingen brengen en is niet louter negatief. Voorkom vooral dat je je ware zelf uit het oog verliest.